Makale O Doğalgaz ve Petrol Piyasaları Kaya Gazı (Shale Gas) Prof. Dr. M. Namık Yalçın İstanbul Üniversitesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Avcılar-İstanbul Giriş 20 1 O yılında ABD'deki kaya gazı üretiminin 4.87 Tef'ye ulaşarak, ülkedeki toplam gaz üretiminin %23'ünü oluşturması tüm dünyanın dikkatinin bu yeni alternatif enerji kaynağına yönelmesine neden oldu. 2000 yılındaki kaya gazı üretiminin sadece 0.39 Tef olduğu göz önüne alındığında kaya gazı üretimindeki bu hızlı artışın, ABD için ne kadar önemli olduğu anlaşılır. İthal gaza olan gereksinimin giderek azalması ve gaz fiyatlarının düşmesi sadece ABD'yi değil, tüm dünyayı etkileyecek bir gelişme olarak değerlendirilmektedir. EI.A:nın (U.S. Energy lnformation Administration) 20 1 2 yılı raporunda kaya gazı üretiminin 2035 yılında 13.6 Tefe yükseleceği ve bunun ABD'nin toplam gaz üretiminin %46'sını oluşturacağı öngörülmektedir. Aynı kuruluşun bir başka çalışma raporunda kaya gazı olarak adlanan bu alternatif enerji kaynağının ABD ile sınırlı olmadığı, 32 farklı ülkedeki 48 havzada belirli bir potansiyelin (5750 Tef teknik olarak üretilebilir rezerv) bulunduğu öne sürülmüştür. Dünyadaki konvansiyonel gaz rezervlerinin uzun vadede sadece bazı Ortadoğu ülkeleri ile Rusya'da kalacağı gözetildiğinde, kaya gazının bu dengeyi kökten değiştiren ve sadece ekonomiyi değil uluslararası politikayı da etkileyecek bir yeni enerji kaynağı olduğu anlaşılır. Bu makale, varlığı çok uzun zamandır bilinmekle birlikte, üretim teknolojisindeki bazı gelişmeler sonucunda ancak 2000'1i yıllarda ekonomik bir yer altı zenginliği olarak gündemimize giren kaya gazı konusunu Türkiye'deki ilgili kesimlere ve kamuoyunakısacatanıtmak üzere hazırlanmıştır. Makalede; konvansiyonel olmayan yakıtlar arasında bulunan kaya gazının tanımı, nasıl oluştuğu ve nasıl üretildiği, Dünyadaki ve Türkiye'deki durumu özet olarak sunulacaktır. Konunun anlaşılırlığına katkıda bulunmak amacıyla daha önce petrol ve gaz oluşumunun ana hatları ile konvansiyonel petrol ve doğalgaz yataklarına da kısaca değinilecektir. Konvansiyonel Petrol ve Gaz Yatakları Petrol ve doğalgaz, bünyesinde yeterli miktar ve uygun özelliklere sahip organik madde içeren kayaların ki bunlar ana (kaynak) kaya olarak adlanırlar, derinlere gömülmesi sonucunda artan sıcaklığın etkisiyle organik maddenin kimyasal değişim geçirmesi (olgunlaşması) sonucunda oluşur. Sıcaklığın 52 ENERJi ve ÇEVRE DÜNYASI MART2013 Birikme Kapan Şekil 1. Petrol Sisteminin) unsur ve süreçleri. Konvansiyonel petrol-doğalgaz yatakları unsur ve süreçlerin doğru zaman ve yerlerde bir araya gelmeleri durumunda oluşurlar. 60-70 °C'ye ulaştığı derinliklerde önce petrol, gömülmenin devam etmesi durumunda sıcaklığın 100- 1 20 °C'ye çıktığı derinliklerde ise gaz oluşur. Oluşan petrol ve gaz ana kayayı terk ederek göç olarak adlanan hareketine başlar. Göç, petrol ve doğalgazın hareket edebileceği özelliklere (yeterli gözeneklik ve geçirgenliğe) sahip taşıyıcı ve/veya hazne kayalar boyunca yukarıya doğru gerçekleşir. Bunun nedeni petrol ve doğalgazın özgül ağırlığının hazne kayaların gözeneklerini dolduran sudan daha küçük olmasıdır. Göç, petrol ve doğalgazın birikebilmesine olanak veren koşulların bulunduğu yerlere kadar sürer. Bu kesimler "kapan" olarak adlanırlar. Kapan oluşumu için petrol veya gazın birikebileceği bir hazne kayaya, birikme için uygun bir geometriye ve petrol veya gazın yukarıya doğru hareketine izin vermeyen geçirimsiz bir başka kaya türüne (örtü kaya) ihtiyaç vardır. Bu koşulların sağlandığı bölgelerde petrol ve doğalgaz birikmeye başlar ve konvansiyonel petrol-doğalgaz yatakları oluşur (Şekil 1 ). Bu yatakların oluşabilmesi için Şekil l 'deki unsur (ana-hazne-örtü kaya, kapan) ve süreçlerin (oluşum, göç, birikme) doğru yer ve zamanda petrol sistemi içindeki yerlerinde bulunmaları gereklidir. Petrol ve doğalgaz hazne kayanın gözeneklerinde serbest petrol ve gaz fazı olarak bulunurlar ve açılan kuyulara akarak üretilirler. Konvansiyonel Olmayan Petrol ve Gaz Oluşumları Yukarda tanımlandığı gibi oluşan petrol ve doğalgaz yataklarının yanı sıra yine hidrokarbon (petrol ve doğal gaz) kaynağı olmakla birlikte, oluşum, bulunuş veya üretimlerindeki farklı-
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=