Gerek enerji talep artışı gerekse enerjinin sürdürülebilirliğini sağlamak için ülkemizin büyük yatırımlara ihtiyacı bulunmaktadır. Bu nedenle büyük bir oranda sahip olduğu hidroelektrik potansiyelini iyi değerlendirmelidir. [6] Buna yönelik ilerleyen yıllarda artması beklenen hidroelektrik kurulu gücü ve üretimi çeşitli senaryolara göre şöyledir: Tablo 2. Türkiye'de HES projeksiyonları[4] Yıl Senaryo 1 Senaryo 2 Kurulu Güç Elektrik Kurulu Güç Elektrik Üretimi Üretimi (MW) (GWh) (MW) (GWh) 2014 24.291 79.65 1 23.085 76.555 20 15 28.003 90.522 25.883 84.380 2016 3 1 .606 104.443 29. 143 96.5 1 1 201 7 33.394 1 1 2.708 3 1 .706 1 06.626 2018 33.815 1 15.779 33.81 5 1 1 3.652 2019 33.815 1 16.558 33.815 1 16.558 2020 33.815 1 16.558 33.815 1 16.558 2021 33.815 1 16.558 33.815 1 16.558 2022 33.815 1 16.558 33.815 1 16.558 2023 33.815 1 16.558 33.815 1 16.558 2. Metodoloji Çalışmada debi süreklilik eğrisi (DSE) metoduyla akım gözlem istasyonu olmayan nehirlerde eğrilerin tahmini amaçlanmıştır. İlk aşamada, belirlenen ve ölçümü mevcut istasyonların tek tek DSE'leri çizilmektedir. İkinci aşamada ise sırasıyla her bir istasyonun debi ölçümlerinin olmadığı farzedilerek bölgesel bir regresyon yöntemi yardımıyla eğriler tahmin edilmektedir. 2. 1 . DSE Tanımı ve Önemi Günlük debi tahmini tarımsal-endüstriyel aktivitelerin planlaması, kentsel su temini, taşkın kontrolü için önemlidir. Ancak akım ölçümleri ve tarihsel kayıtlar debi bilgisinin gerekli olduğu istasyonlarda her zaman ulaşılabilir değildir. Ölçümü olmayan istasyonlarda günlük akım tahmini için kullanılan, son derece iyi sonuçlar veren ve yaygın olarak kullanılan teknik DSE'nin kullanımı ile ilişkilidir. DSE herhangi bir akım değeri ve bu akım değerinin eşit olduğu ya da aşıldığı yüzde cinsinden zaman dilimi arasındaki ilişki olarak yorumlanır. [7] Başka bir ifadeyle, debinin belli bir değere eşit veya ondan büyük olduğu zaman yüzdesi düşey eksende, zaman yüzdeleri yatay eksende gösterilerek çizilen eğriye denir. Burada bahsedilen "zaman yüzdesi" 0- 1 00 arasında bir aralıktır. Böylelikle, akarsu debi aralığının tamamı göz önünde bulundurulmaktadır. Debi süreklilik eğrisi analizi belirli bir periyodun üzerindeki tarihsel debi datasının kümülatif frekansını değerlendirir. TaşMakale o kın debisi daha seyrek gözlenirken düşük debiler zamanın çoğunluğunda gözlenir.[8] 2.2. Ölçüm Olan İstasyonlarda DSE Eldesi Ölçüm olan istasyonlarda DSE'ni çizmek için her bir istasyonda gözlemlenen akarsu debisi olan qi'nin azalan bir sırayla sıralanması gerekmektedir. qi, i= 1,2, . . . . ,N ; N kayıt altındaki veri sayısıdır. i durum sırası yani sıralanmış debilerin sıra numarası, q I ve qn sırasıyla en büyük ve en küçük akarsu debileridir. Daha sonra grafikteki konum olan pi'nin i'nci durum için aşağıdaki formül ile hesaplanması gerekmektedir. n tekrar sayısı, N ise toplam gözlem sayısıdır. (1) 2.3. Regresyon Bazlı Logaritmik Enterpolasyon ile Ölçüm Olmayan İstasyonlarda Bölgesel DSE Tahmini Çalışmada ölçüm olmayan istasyonlarda DSE'nin elde edilmesi için regresyona dayalı logaritmik enterpolasyon (RDLE) metodu uygulanmıştır. İlk aşamada ölçüm olan ve ölçüm olmayan istasyonların DSE'lerindeki aşılma olasılıkları belirlenmiştir. Çalışmamızda 17 sabit aşılma olasılığı seçilmiştir (%O.O1 , %0. 1 , %0.5, % 1 , %5, % 1 O, %20, %30, %40, %50, %60, %70, %80, %90, %95, %99 ve %99.99). Ölçüm olan istasyonlar için bu yüzdelik zaman dilimlerinde debiler direkt olarak akım kayıtlarından elde edilebilmektedir. Tahminlerin direkt yapılabilmesi için uç noktalar sayılan %O.O I ve %99.99 dilimleri, en az 27 yıllık kayıt gerektirmektedir. 27 yıllık kayıttan daha az ölçümün olduğu durumlarda %O.Ol 'lik zaman dilimindeki değeri ve en düşük debinin denk geldiği %99. 97 ve üzerindeki zaman dilimindeki değerleri tahmin etmek için ya da seçtiğimiz sabit 17 yüzdelik zaman noktasından hariç bir ara noktadaki debiyi belirlemek için denklem (2)'de görülen logaritmik extrapolasyon kullanılmalıdır: /n(y )-lny ln(y)=ln(y )+ ,. ' x{x-x) (2) ' x,.ı-x; Burada y, zamanın x yüzdelik kısmında bulunmak istenen debidir. Buradaki debinin belirlenmesi için x'in en yakınındaki seçtiğimiz 1 7 sabit yüzdelik noktalar ile işleme sokulur. xi-1 ve xi noktaları x'e en yakın sabit yüzde noktaları, yi-1 ve yi ise bu noktalara denk gelen debi değerleridir. Ölçüm olmayan istasyonda tahmin yürütmek için tahminde en etkili olan fizyografik değişkenleri belirlemek amacıyla adımsal regresyon tekniği kullanılmaktadır. Seçilen değişkenler aşağıdaki denklem kullanılarak tüm çalışma bölgesi için bölgesel regresyon denklemi kurmak için kullanılır. Q,,=a x V,6 x V/ x V/ .. (3) V1 , V2, V3, . . . seçilen istasyonun QP tahmininde kullanılan fizyografik ya da iklimsel karakteristiğidir; p seçilen yüzdelik ENERJİ ve ÇEVRE DÜNYASI MARr201• 77
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=