Teknik Bilgi O Lodos Evet, gözü yaşlı olan Lodos'umuza sıra geldi. Hani karları aniden eriten, kışın ortasında baharı yaşatan ancak sonrasında mutlaka ve mutlaka bizi sırılsıklam bırakan güneybatı'dan esen Lodos'a. Artık pek şaşırtmayacak sizi biliyorum çünkü bu kelimenin de kökeni Yunanca. Neredeyse denizcilikle ilgili tüm terimlerimizin Yunanca ve ltalyanca olması gibi. Ne de olsa biz buralara gelmeden onlar çok öncelerden bu denizlerde yelken açmışlardı. Homeros'un diğer destanı Odesa veya Odysseia'de bu Yunanca kelime kullanılmış. Aslında Yunan Mitolojisi'nde yer alan 4 rüzgar tanrısından biri Lodos. Yunanca okunuşu "Notos", yazılışı ise "Noroç'' şeklinde. Güney rüzgarının ve yaz mevsiminin tanrısı olarak adlandırılmış. Diğer bir kardeşini de aslında çok iyi tanıyoruz. Şimdi sıra onda. Poyraz Poyraz evet Lodos'un kardeşi. "Boreas", Yunanca okunuşu; "BopEaç" ise yazılışı. Dilimize önce "Foryaz" olarak girmiş sonrasında da "Poyraz" olarak evrilmiş. Yunan Mitolojisi'nde kuzey rüzgarının ve kışın tanrısı. lstanbul'a kar yağışını getiren kuzeyli (aslında kuzeydoğulu) rüzgar. Diğer bir evrilmiş halini de dilimizde oldukça sıklıkla kullanıyoruz; "Bora". Rüzgar anlamında ise Adriyatik'e doğru Dalmaçya kıyılarından esen yine soğuk ve kışın esen lokal rüzgarın ismi. Bu bölgede Bora'nın ani hızlanmaları oldukça meşhurdur ve bir arabayı ters çevirebiliecek kadar ani hamleler geliştirebilir. Yıldız Ülkemizde tam kuzeyden kışları soğuk, yazları ise serin esen rüzgarı Yıldız olarak adlandırmaktayız. 900'1ü yıllardaki Uygurca metinlerde "Yultuz / Yulduz" olarak yer almaktadır ve yine aynı anlamdadır. Bir diğer sava 70 ENERJi ve ÇEVRE DÜNYASI TEMMUZıAGusros201s göre Yıldırım kelimesinin de kökü olan yaltrı/yıltırı fiiliyle kökteş olduğu düşünülmektedir. Keşişleme İstanbul'un güneydoğusu'nda yer alan bir dağ vardır. Hepimizin bildiği Uludağ. Aslında Uludağ'a Uludağ denilmesi 1925 yılına uzanıyor. Cumhuriyet tarihinin ilk Uludağ tırmanışını gerçekleştiren, Türkiye'nin ilk tıp tarihi kitabı yazarı Osman Şevki bey, dağın heybetinden etkilenip dağın isminin "Uludağ" olarak değiştirilmesini önermiştir; teklifi kabul görünce de dağın isim babası olmuştur. Uludağ'ın eski ismi, Osmanlı zamanında Keşiş dağı idi. Şimdi kalıntıları dahi kalmayan küçük şapellerde Rum keşişleri inzivaya çekilirlermiş. Bundan dolayı dağın ismi Keşiş olarak kalmış. Keşişleme rüzgarının ismi de buradan geliyor; Keşiş dağı yönünden gelen rüzgar. Bu arada 1934 soyadı kanunu ile Osman Şevki Bey , soyadı olarak kendine Uludağ ismini seçmiştir. Keşiş kelimesinin kökeni ise Arapça'dır ve Hristiyan rahibi anlamındadır. Kıble Tam güneyli yönlü rüzgara Kıble ismini veriyoruz. Tahmin edeceğiniz gibi Arapça kökenlidir ve namazda yönelinen Kabe istikametidir. Batı Anadolu için Kıble, güneydoğu yönlerinde kalsa da; Türklerin Anadolu'ya ilk giriş yaptıkları Doğu Anadolu'da Kıble istikameti tam güneydir. Güneydeki sıcak havayı sürekli yurdumuza taşır. Kabul etmek kelimesiyle de aynı isim köküne sahiptir. Gündoğusu / Günbatısı Bu iki ana rüzgar ismimiz de tahmin edebileceğiniz gibi tamamen Öztürkçe köklere sahiptir. Oğuz boyları arasında yönler, bir zaman birimi olan "kün" (gün) ile adlandırılmıştı. Kün-toğsık (gün doğusu) doğu, kün-batsık (gün batısı) batı, kün-ortu (gün ortası) güney ve tün-ortu (gece ortası) da kuzey demekti. Dolayısıyla batıdan esen rüzgar zamanla Günbatısı'na, doğudan esen rüzgar da Gündoğusu'na evrilmiştir. Yine Oğuz'larda mekana ilişkin dört yön, dört renge karşılık gelirdi. Her yönün bir rengi vardı: kara kuzeyin, ak batının, kızıl güneyin ve gök de doğunun rengiydi. Bulunduğumuz yere göre farklı yönlerde bulunan denizlerin Kara(-deniz), Ak(-deniz), Kızıl(-deniz) diye adlandırılmalarının kökeninde bu vardır. Çevremizi bembeyaz bir örtü gibi kaplayan karın alamet-i farikası olduğu 'kış'ın, dilimizde, "kara kış" olarak adlandırılmasının kökeninde de kuzeyden gelişi vardır. Anadolu'nun bazı yörelerinde Lodos, hafiften bir yön kayması olmasına rağmen aynı renk notasyonu sebebiyle Akyel olarak da adlandırılmaktadır. Karayel Sizlere tüm aktarmaya çalıştıklarımın ışığında kuzeybatı yönünden esen bu serin rüzgarın da etimolojisini de size bırakmak istiyorum. Kaynaklar: I Elifin Öküzü : Sevan Nişanyan 2 http://yanineymis.tumblr.com/ 3 http://www.akademiktarih. com/ tarih-anabilim-dal/2 130-fe/sefe-tarihi-aratrmalar/felsefe-tarihi-/22804-tuerk-devlet-fe/sefesinin-koekenleri-erken-doenem-tuerk-dueuencesinde-dev/et-kavray. html 4 http://kelimehikaye/eri.b/ogspot. co.at/2014/08/ruzgar-yel.html 5 http://www. nisanyansozluk.com/ 6 http://www.etimolojiturkce.com 7 http://www. dzkk. tsk. tr/denizweb/ turkce/biliyormuydunuz/TurkceRuzgar/simleri.php 8 http://www. heinrich-tischner. de/22-sp/2wo/wort/idg/deutsch/w/ wehen.htm 9 http://en.wiktionary.org/wiki/wind I O http://www.gutefrage.net/frage/ woh er-kom m t-das-wort-wi n d #answers
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=