Transformatörlerin enerjilenmesi esnasında, trans formatör sargılarını olumsuz etkileyen yüksek genlikli demeraj akımları oluşur. Ayrıca süreleri uzayan geçici harmonikli gerilimlere, elektrik enerjisi kalitesinin düşmesine ve koruma rölelerinin yanlış çalışmasına neden olabilir [6] . il. Kontrollü Anahtarlamanın Prensibi ve Uygulamaları Kontrollü anahtarlama, kapatma anındaki ön darbe za manının veya açma anındaki kontak ayrılma süresinin, sistem gerilimi veya akımının faz açısına göre, kesicinin her kutbunun ayrı ayrı kontrol edilmesi tekniğidir. Her kutup için, anahtarlanan elamanın tipine ve bağlantı şekline göre en uygun tetikleme açıları belirlenmelidir. Aynı zamanda kesicinin operasyon süresini etkileyecek her türlü dış ve iç ortam verisi kontrol cihazına iletil melidir. Bu faktörler, açma/kapatma mekanizmasının hareket süresini hesaplayan sensörler, kontrol geri limi(açma ve kapatma bobinine etki eden gerilim), dış ortam sıcaklığı, kesicinin o anda üzerinden geçen akımı, ve operasyonel mekanizmanın basıncıdır [4] [7] . A. Kontrollü Açma Operasyonu Kontrollü açma, kesicinin içinden geçen akımın açısına göre kesicinin her kutbunun kontak ayrılma süresinin kontrolü anlamına gelir. Kontak ayrılma noktasının kontrolü kontaklarda oluşan arkın süresini hesaba katar. Böylece kesici arızalarının azaltılması sağlanır ve güç sisteminin kısa süreli dalgalanmalara maruz kalması azaltılır. Anahtarlanan ekipmandan bağımsız olarak kontrollü açma uygulaması yaklaşık olarak aynıdır. Özellikle açma bobinin enerjilenmesinden kontak ayrılmasına kadargeçen süre bilindiği takdirdekontrol1 ü açma doğru bir şekilde gerçekleştirilebilir. Referans olarak kesicinin içinden geçen akımın kullanılması ile kontrollü açma en iyi şekilde uygulanabildiği halde, şönt reaktör ve kapasitör gibi, akım ve gerilim ilişkisi her zaman biliniyorsa bara gerilimi de kullanılabilir [6]. Kesici akımı sıfır olduğu anda kesici kontakları ayrılma ya başlayacak şekilde kesici kontrol edilir. Kontaklar ayrılmayadevam ederken oluşan ark, yarım periyottan az bir süre sonra bir sonraki sıfırda sönecektir. Ark İLETİM ve DAĞITIM o Makale G.nliffl Tr.mıl�� A!Qffl T,anıform.at� -,......, -- - -4;,.,...GffMII' - Oı1.rnSıc:«iıı)ı . �Büıııç(Sıde«Hdırolıl<Afekll"lıl!Vıçn} . RMl<-KorıMI YMdıınt.ıK� """""""" Kıılcl Şekil 1. Kontrollü anahtarlama prensip şeması M o o ortadan kalktıktan sonra kontaklar pratik olarak en uzak noktaya ayrılmış olur ve bu durum en yüksek yalıtkanlık ortamını sağlar. Böylece kesici toparlanan gerilime başarılı bir şekilde dayanır, tekrar tutuşma ve darbeleri azaltır. Tekrar tutuşma, kesmeden sonraki ilk 90 elektriksel derecelik dönemde oluşan akıma sebep olan yalıtkanlık kırılmasıdır. Tekrar darbe ise 90 elektriksel dereceden sonra gerçekleşir [S]. Kontrollü açma zaman diyagramı Şekil 2'de gösteril miştir. Referans alınan sinyalin herhangi bir faz açısı anında gelen açma komutu, tkomuı zamanında işlenir. Rastgele alınan açma komutu T1 1 süresi kadar ge- op am ciktirilir. Bu süre, amaçlanan kontrol süresi, T k I ve ntr bekleme süresi, T b k ı kadardır. T k 1 1 açma zamanı e eme n r , T 'nın bir fonksiyonu olan ilgili sıfır geçiş noktasına ve açma hedeflenen kontak ayrılma faz açısına, t I zamanına ayrıma göre hesaplanır [2] [3]. Ttoplam = Tbekleme + Tkntrl Tkntrl = N. Tsıfır - Tark - Taçma 1 2 Kontak ayrılma zamanı t 1 'nın, ark sönmesinin ayrı ma gerçekleştiği bir sonraki sıfır geçişine göre doğru bir şekilde kontrol edilmesi, ark süresi T.,/ı tanımlar. Mekanik açma süresi T , kesici açma bobininin ener- açma jilendirilmesinden kesici kontaklarının ayrılmasının başlamasına kadargeçensüredir. Şekil 2'de gösterilen N.T 1ı Tk 1 1 , ün pozitif değerini sağlayabilmek için gerekli sı r, n r yarım periyotlardan oluşan bir tamsayıdır. B. Kontrollü Kapatma Operasyonu Kontrollü kapama, kesicinin her kutbunun iletime ENERJİ ve ÇEVRE DÜNYASI Sayı 125 -NİSAN 2016 107
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=