Enerji ve Çevre Dünyası Dergisi 153. Sayı (Ekim 2019)

Enerji ve Çevre / Ekim 2019 19 enerji-dunyasi.com enerji yatırımlarının yarısı enerji dönü- şümüyle ilgili gerçekleştirildi. Güneş ve rüzgâra dayalı teknolojilerin maliyetle- rindeki düşüşler, yenilenebilir kaynaklara yönelik destekleyici politikalar, maliyet bazlı politikalara geçiş ve teknolojinin verimliliğinin artması yatırımları des- tekleyen faktörler oldu. Bunun yanında, teknolojilerin daha olgun hale gelmesi, finansmanlarını kolaylaştırıcı bir etki yarattı. Finansal kuruluşlar yenilene- bilir enerji finansmanında daha kolay hareket edebilir hale geldi. Yenilenebilir enerji finansmanında kamu fonlaması %10, özkaynak %39, kredi %50, hibe ve diğer finansman %1 olarak gerçekleşti. Enerji dönüşümü finansmanında, poli- tika çerçevesiyle birlikte yeni finansman modelleri ve yenilikçi finansal araçlar yoğun bir şekilde tartışılıyor. Geçtiğimiz otuz yıl, küresel ölçekte finansmana erişim ve finansal derin- leşmenin ağırlık kazandığı bir dönem oldu. Buna rağmen enerji de dahil olmak üzere altyapı yatırımlarına yönlendirile- bilen orta-uzun vadeli kaynaklar sınırlı kaldı. Bu dönemde özel sektörün tasar- ruf düzeyi arttı; ancak bu tasarruflar aynı ölçüde orta uzun vadeli yatırımlara yönelmedi. Özel sektör tasarruflarının enerji dönüşümüne daha fazla yönlendi- rilebilmesi, ihtiyaç duyulan finansmanın sağlanmasında önemi rol oynayacak. Bu bağlamda, bankalar ve kurumsal tahvil piyasalarına eşdeğer büyüklükte varlık kurumsal yatırımcılar, özel sektör kuru- luşları ve çeşitli fonların yönetiminde bulunmakta ve önemli bir potansiyel barındırıyor. Diğer yandan sürdürülebi- lirlik, iklim finansmanı, düşük karbonlu ekonomi temalı özel fon ve finansal enstrümanlar gelişiyor ve çeşitleniyor. Türkiye’de Büyüme, Artan Enerji Talebi ve Enerji Dönüşümü 2002-2018 dönemi, Türkiye’de eko- nominin yıllık ortalama yüzde 5,6 ile hızlı büyüdüğü bir dönem oldu. Bu dönemde finansallaşma da hız kazandı, toplam finansman hacmi bu süre içerisinde 10 kat artarak 563 milyar dolara ulaştı. Enerji sektörünü de kapsayan toplam sabit sermaye yatırımı harcamalarının %40’ı, banka kredileriyle finanse edildi. Toplam enerji talebi 2002-2018 döneminde yüzde 90’ın üzerinde artar- ken enerji talebini karşılamak üzere hem enerji yatırımları hem de enerji ithalatı arttı. 2002 yılında elektrik üretiminde özel sektörün payı yüzde 32 düze- yindeyken, 2018 yılı sonunda yüzde 75’e çıktı. Yatırımcı şirketler ve finans kuruluşları proje fizibilitesi konusunda kamu kuruluşları başta olmak üzere uluslararası finans kuruluşları, teknoloji şirketleri gibi paydaşların destekleriyle kapasite geliştirildi, politika yapıcılar, tasarımından işleyişine etkin bir piyasa mekanizmasının yerleştirilmesi konu- sunda önemli bir dönüşüme imza attı. Haziran 2019 itibarıyla toplam kurulu elektrik üretim kapasitesi 90,4 gigavat’a (GW) ulaştı. Yenilenebilir kaynaklar toplam kurulu kapasitenin yarısından biraz daha azını oluşturuyor. Yenile- nebilir kaynaklara dayalı elektrik üre- timinin artmasında Yenilenebilir Enerji Kaynakları Destekleme Mekanizması (YEKDEM) başta olmak üzere politika mekanizmaları önemli rol oynadı. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı verilerine göre enerji verimliliğinin önemli bir göstergesi olan birincil enerji yoğun- luğu endeksi 2015 yılında, 2000 yılına göre yüzde 23,1 azalmış ve yıllık bazda ortalama yüzde 1,65 oranında iyileşme sağlandı. Elektrik başta olmak üzere, enerji piyasalarında önemli değişikliklere yol açan düzenlemelerin yapıldığı; aynı zamanda güçlü bir gayri sâfi yurtiçi hasıla GSYH gelişimi ve buna bağlı olarak talep artışı yaşanan 2002-2018 döneminde, enerji yatırımları da hız kazanmıştır. Söz konusu dönemde “Elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı”na yönelik gayri safi yatırım tutarı 110 milyar dolara yaklaştı. Bu tutara ek olarak enerji verimliliği iyi- leştirmeleri için yaklaşık 10 milyar dolar yatırım yapıldı. 2002-2018 dönemine bakıldığında, elektrik üretimine yapılan toplam 75 milyar dolarlık yatırımın yüzde 53’lük bölümü, hidroelektrik santraller dahil yenilenebilir kaynaklara yönelik. Yenile- nebilir enerji yatırımlarında borçlanma payının yüzde 65-70 ile enerji sektörü ortalamasının (yüzde 60-65) üze- rinde olduğu hesaplanıyor. 2002-2009