Enerji ve Çevre Dünyası Dergisi 173. Sayı (Nisan 2022)

28 ENERJİ ve ÇEVRE • Nisan / 2022 (soğutma aşaması) buharlaştırılır. İkinci aşamada, gaz faza geçen soğutucu maddenin (soğutma gazı) farklı bir sıvı içerisinde çözünmesi sağlanarak absorbe edilir. Üçüncü aşamada ise soğutucu madde absorbe olduğu çözünmüş sıvı içerisinde, gaz motorlarından gelen atık ısı kullanılarak ısıtılır ve soğutucu maddenin buharlaştırılması sağlanır. Buharlaşan soğutucu madde bir ısı değiştirici vasıtasıyla tekrar sıvı faza getirilerek prosesin ilk aşamasında kulla- nılmak üzere hazır hale getirilir. Absorbsiyonlu Soğutma Sisteminde seyreltik çözelti sıcak su tarafından jeneratörde ısıtılır. Isı girişinin miktarı bir valf tarafından kontrol edilir ve gereken soğutma yüküne karşılık olacak şekilde belirlenir. Soğutucu malzeme buharı, kondenserde sıvı faza dönüşür. Evaparatörde soğutucu akışkan, soğutulmak istenen suyun içerisinden geçtiği bakır borular üzerine pulverize edilir ve soğutucu akışkan buharlaşırken ısısını soğutmak istenilen sudan alır. Buhar fazda evaparatörden absorbere gelen soğutucu akışkan, jeneratör tarafından gelen daha yoğun solüsyon tarafından emilerek seyreltik halde pompa ile tekrar jeneratöre gönderilir. Absorbsiyonlu soğutucu devreleri, iki akışkanın belirli termodinamik özelliklerine bağlı olarak çalışırlar. Bu akış- kanlardan biri soğutucu, diğeri ise soğurucudur. Bu amaçla yaygın olarak kullanılan akışkan çiftleri şunlardır: • Soğutucu-amonyak/soğurucu-su: Düşük (0°C’den daha düşük) buharlaşma sıcaklıkları gerektiğinde bu akışkan çifti kullanılır. • Soğutucu-su/soğurucu-lityum biromid: Buharlaştırıcıda üretilen buhar, soğurucudaki sıvı soğurgan içerisinde soğurulur. Soğutucuyu tutan soğurucu, jeneratöre pom- palanır. Soğutucu akışkan, yoğuşturucuda yoğuşan buhar (veya su) tarafından serbest bırakılan atık ısı ile tekrar buhar formuna gelir. Yenilenen soğurucu akış- kan, soğutucu buhar toplamak üzere tekrar soğurucuya geri gönderilir. 2.2. Trijenerasyon Sistemlerinde Verim Trijenerasyon sistemi ise elektrik üretimi ve ısıtmaya ilaveten “soğutma sistemlerinin” de bir bütün halinde çalıştırılması üzerine kurulan sistemler topluluğu olup, elde edilen enerjilerin birbirlerine dönüştürülmesi vasıtasıyla maksimum enerji çeşitliliği ve minimum kayıp elde edilir. Elektriğin ve ısının ayrı ayrı üretildiği konvansiyonel sistemler düşünüldüğünde toplam verimlilik %56 sevi- yelerindeyken, gaz motorlu elektik, ısıtma ve soğutma sağlayan sistemin verimliliği %90,1 mertebesinde olduğu görülmektedir. Kaybın büyük bölümü motorun şasisinden havaya yayılan ısı ve mekanik kayıplardır. Verimlilikler incelendiğinde Şekil 3’de verilen sistemin elektriksel verimliliği %41,72, ısıl verimliliği ise %48,9 ola- rak gösterilmiştir. Isıl verim de %25 ısıtma, %23,9 soğutma sistemin bileşenleridir. Elektriksel verimlilik, motora akuple şekilde bağlı, genellikle sabit mıknatıslı senkron bir jene- ratörün saatte ürettiği elektrik gücünün motorun saatlik yakıt tüketimine oranıdır. Isıl verimlilik ise, gaz motoruna ait kullanılabilen tüm ısıl çıktıların bir saatlik toplamının motorun saatlik yakıt tüketimine oranıdır. 2.3. Trijenerasyon Sistemlerinin Tasarımında Dikkat Edilmesi Gerekenler Kapasite seçimine geçilmeden önce karar verilmesi gereken konu sistemin kojenerasyon mu, yoksa trijene- rasyon mu olacağıyla ilgilidir. Örneğin, tekstil sanayi gibi buhar ihtiyacının olduğu yerlerde kojenerasyon tesisleri, kimya sanayi gibi soğutma ihtiyacının da olduğu yerlerde ise trijenerasyon tesisleri kurulumları daha yaygındır. Elekt- rik enerjisi ile birlikte üretilen ısı enerjisi verimli kullanı- labiliyorsa kojenerasyon, kullanılamıyorsa ve bir soğutma ihtiyacı da varsa trijenerasyon sistemleri kurulmalıdır. Isı enerjisi ve soğutma ihtiyacının birlikte görüldüğü tesislerde, seçim yaparken tasarruflar hesaplanmalı, hangisinden daha çok tasarruf edilebilecekse kurulummantığı o tarafa kaydırılmalıdır. Temel felsefesi tasarruf sağlamak olan bu sistemlerin etkin ve verimli hizmet vermesi için öncelikli olarak sis- tem kapasitesinin doğru belirlenmesi gerekmektedir. Aksi takdirde verimsiz, hatta atıl tesislerin oluşması kaçınılmaz olacaktır. Kapasite seçiminde elektrik, ısı veya soğutma tüketimleri incelenirken uygulanması gereken yöntem en az bir yıllık geriye dönük tüketimlerin ay bazında ince- lenmesidir. Şekil 3 MAKALE