Enerji ve Çevre Dünyası Dergisi 177. Sayı (Ekim 2022)

23 ENERJİ ve ÇEVRE • Ekim / 2022 suz etkilenmesi de beklenmektedir. Bunun yanında mevcut sektörlerdeki iş yapış biçimlerinin de değişecek olması durumu, istihdamda ihtiyaç duyulan becerilerin farklılaşmasına neden olarak dönüşüme uyum sağla- yamayan iş gücü için olumsuz sonuç- lar doğurabilecektir. Tüm bu tespitler, düşük karbonlu bir ekonomiye geçişin etkilerinin farklı bölgeler ve toplum kesimleri için kapsamlı bir şekilde değerlendirilmesinin ve muhtemel riskleri en aza indirecek ya da tama- men önleyecek bir planlama sürecinin önemine işaret etmektedir. “Adil dönüşüm” ya da “adil geçiş” olarak ifade edilebilecek bu tasa- rım, her ne kadar ele alınan ülke/ bölge özelliklerine, buradaki iktisadi ve sosyal imkânlara ya da kurumsal yaklaşımlara göre değişkenlik gös- terecek olsa da, en temel anlamıyla iklim hedefleriyle uyumlu bir net sıfır patikasına geçişi ekonomi çapında bir dönüşüm süreci olarak ele almakta ve bu da, adil dönüşümün, tüm işlerin ekolojiyle ve iklimle uyumlu, insana yakışır olduğu, yoksulluğun ortadan kaldırıldığı ve tüm toplum kesimleri- nin kalkındığı ve dirençlerinin artırıl- dığı bir geleceği mümkün kılan plan- lar, politikalar ve yatırımlar bütünü olduğu anlamına gelmektedir (1) . Farklı adil dönüşüm yaklaşımları ise, sosyal içerme seviyesine ve mevcut sistemde kökten bir dönüşüm ya da yalnızca belli bir alanda iyileştirme hedefine göre gruplandırılabilir. Adil dönüşüm kavramının belli ilkeler çerçevesinde tanımlanması gerektiği işçi ve işveren sendikaları, araştırma kuruluşları ve alanda çalı- şan sivil toplum örgütleri tarafından ortaya vurgulanmış ve kurumlar kendi odakları doğrultusunda oluşturdukları prensipleri kamuoyu ile paylaşmışlar- dır. Bu raporda tüm bu çalışmalar en kapsayıcı şekilde derlenmiş ve evrensel bir ilkeler bütünü oluşturulmaya çalı- şılmıştır. Kapsayıcı bir adil dönüşüm prensipleri listesi aşağıda verilmek- tedir: 1. Düşük karbonlu ekonomiye geçiş, sosyo-ekonomik ve çevresel daya- nıklılığı sağlayacak uzun dönemli bir vizyon doğrultusunda tasar- lanmalı, uzun dönemli hedeflere erişmeyi sağlayacak, kısa-orta vadeli bağlayıcı ara hedefler belir- lenmeli. 2. Adil dönüşüm, iklim adaleti başta olmak üzere genel anlamda sosyal adaleti sağlayacak şekilde, birey- lerin olanaklara eşit erişimini sağ- lamalı; temel sosyal koruma ve insan haklarını garanti etmeli. 3. Fosil yakıt sanayilerinde ve diğer karbon yoğun, ağır sanayi kol- larında çalışmakta olan işçilerin günümüzün refahına yaptığı katkı göz ardı edilmemeli ve onlara saygı gösterilmeli. Söz konusu işçiler için gelir desteği, yeniden eğitim, yeni sektörlere yerleştir- meye yönelik destekler sağlan- malı. Emekliliğe yakın olan işçiler için ise, erken emeklilik imkânları oluşturulmalı, onlara düzenli bir emekli maaşı sağlanmalı. 4. İster enerji ister sanayi dönüşümü veya doğal afetler sonucunda olsun, etkilenen bölgelerde insan- ların umudunu tazelemesi ve güvenini yeniden kazanabilmesi için toplumun yenilenmesine yönelik planlar bölgelerdeki coğ- rafi, kültürel, tarihsel farklılıkları ve farklılaşan ihtiyaçları dikkate alarak yapılmalı. 5. Enerji ve diğer sanayi şirketleri- nin emisyon azaltma ve istihdama yönelik orta vadeli hedeflerini oluşturmaları ve geçişi sağlamak için, inovasyon ve teknoloji pay- laşımı desteklenmeli. 6. Temiz şehirlerin, metropollerin geliştirilmesine yönelik hazır- lanan sektörel planlara sosyal taraflar da dâhil edilmeli, iklim felaketleriyle ilgili olarak sağlan- makta olan kurtarma, yeniden inşa etme ve dayanıklılık artır- maya yönelik işler kayıt altına alınmalı, resmî düzlemde tanın- malı. 7. Ekonomik faaliyetler sürdürüle- bilir bir şekilde çeşitlendirilmeli; hem iklim değişikliğine uyum hem de emisyon azaltımı için hayatî önem taşıyan mesleklere ve insana yakışır işlere yatırım yapılması sağlanmalı. 8. Özel sektör ve kamu finansmanı yoluyla ulusal seviyede sosyal ve çevresel dayanıklılığı destekleye- cek bir adil geçiş fonu oluşturul- malı, gelişmekte olan ve en az gelişmiş ülkeler içinse uluslararası seviyede adil geçiş fonları oluş- turulmalı ve faaliyetler bu fon tarafından desteklenmeli. 9. Adil dönüşüm planlamasının, ilgili tüm taraflarla sosyal diya- loğa, işçiler ve işçi sendikaları ile toplu sözleşmeye dayanması, bu sözleşmelerin kamuya açık ve yasal olarak uygulanabilir, uygu- RAPOR (1) https://www.ituc-csi.org/what-s-just-transition?lang=en