Enerji ve Çevre Dünyası Dergisi 178. Sayı (Kasım-Aralık 2022)

34 ENERJİ ve ÇEVRE • Kasım - Aralık / 2022 sonic firması) başlıca pil (batarya) üreten kuruluşlardır. Çin CATI, dünyanın en büyük batarya üreticisi, döngüsel ekonomiyi önemsemekte, Almanya, Macaristan ve Kuzey Amerika’da gigafabrika kurmayı planlamaktadır. Çin Envi- sion, İngiltere’de gigafabrika kuracaktır. TESLA’nin eski üst düzey yöneticisi Jeffry Straubel tarafından, Nevada’da dünyanın en büyük batarya malzemesi geri dönüşüm tesisi kurulmaktadır[5]. Lityum-iyon, kurşun-asit, nikel-kadmiyum, nikel-kobalt ve alüminyum-iyon gibi türleriyle bataryalar (aküler, piller) elektrikli araçların en önemli öğeleridir. Bugün, yenilene- bilir enerji kaynaklarından gelen elektriği kullanan ulaşım sistemleri ve araçları ana kulvarı oluşturmaya başlamıştır. Demir-hava bataryası ucuzluğu ve elverişliliği ile yenilene- bilir enerji fosil yakıtlı termik enerji santrallarine en etkili alternatif yapacaktır. Konuyla ilgili ABD Startup’ı Form Enerji araştırmaları dikkat çekicidir[8]. Hükümetimizin yerli araç konusunda özel sektöre ver- diği destek sonuç vermiştir ve yerli otomuz TOGG 29 Ekim 2022’de görücüye çıkmıştır. Ulusal elektrikli oto- mobil markamız TOGG’u, Cumhuriyetimizin yüzüncü yılında (29 Ekim 2023) yollarda göreceğiz. Üretim tesisi Gemlik’te olan otomobilimizin en önemli öğesi pil, dünya devi Farasis Şirketi (ABD-Çin) işbirliği ile üretilecektir. 3 küresel Ar-Ge merkezi ve 4 binden fazla çalışanıyla BEV (elektrikli araç pili ) pazarının büyükleri arasında yer alan Farasis, yerli Siro’nun (Gebze Bilişim Vadisi) da çözüm ortağıdır. Elektrikli otomobilimizin beğeni kazan- ması, küresel marka olması için aşağıda verilen hususların da çalışılması ve atlanmaması önemlidir: Şarj süresinin kısaltılması, tam doluluğun sağlayacağı sürüş mesafesinin (menzil) arttırılması, batarya dolum istasyon zincirleri- nin iyi yönetilmesi, dolumda kullanılan bakır kabloların ve donanımların çalınma riskinin azaltılması, döngüsel ekonomi gereği ömürlerini dolduran bataryaların geri dönüştürülmesi, hareket halinde şarj ve süper batarya konularının araştırılması, bulut veri toplama, otonom-yarı otonom araç düzeni geliştirme, sürücü yardım komutları donanımı, sensör ve ikaz bileşenleri[6]. 3. LİTYUM MADENCİLİĞİ VAKA ÇALIŞMASI [3] Arjantin Katamarka Eyaletindeki Ekogirişimler, yeni lityum madencilik teknolojisi ile arjantin’de sürdürülebilir altına koşma olgusu benzeri durumu yaşatacaktır. Yerler ve kişiler: Puna: Arjantin Andes Dağları Kıyısındaki düzlük alan şehri, nüfus 50,000, Katamarka: Arjantin Eyaleti Tropi- che, Los patos: Katamarka nehirleri, Hombre Muerto: Tropiche nehrinin beslediği tuz gölü Promnitz: Madencilik Şirketi, Kachi: Arjantin’in maden şehri, Lilac Solutions: Kaliforniya-merkezli start-up, Antofagasta de la Sierra, El Penon: Kachi kasabaları, Livent: Filadelfiya merkezli lityum şirketi, Stephen Promnitz: Avusturalyalı madencilik direktörü, Florentín Vasquez: Puna çiftçisi 38-yaş David Snydacker: Lilac CEO’su, Stu Crow: Lake Resources Baş- kanı, Patricia Marconi: YUCHAN Vakfının Katamarka- daki araştırmacısı, Roman Guitian: Hombre Muerto gölü yakınında yaşayan yerli Raúl Jalil: Katamarka Eyalet Valisi , Juan Carrizo: STK lideri (Eco-Conciencia Foundation) 2016 yılı Katamarka stepleri ve yerlileri için bir dönüm noktasıdır. Bu tarih, step yüzeyinin hemen altından çıkarı- lan lityum hammaddesinin yeni metotla beyaz lityummetal bileşiğine dönüştürme kararının verildiği tarihtir. Güney Amerika’da Arjantin, Şili, Bolivya ve Peru arasında yer alan bu stepler 30 yıl boyunca bakır, çinko, gümüş ve lityum metal rezervleriyle dünya ihtiyacının %59’unu karşılamış- lardır (Şekil 3). Buraları yabancı madencilik şirketlerinin çöreklendiği yer olmuştur. Bu bölge, yıllarca yağmur almaz ve dünyanın en kuru ekosistemine sahiptir. Burada yaşayan yerliler seyrek bulunan nehirlerden ve tuz göllerinden su ihtiyacını karşılar. 1990’lardan bu yana Kuzey Şili’deki madenciler tuzlu su göllerindeki suyu dışarı pompalayıp alttaki saklı lityum tabakasına eriştiler. Madenciler, binlerce yıllık yeraltı su tabakalarını hareketlendirdiler, hidrosistemi bozdular. Şili mahkemeleri ve cemiyetleri bu eylemlerin yeraltı su seviyesini düşürdüğünü ve buralardaki köy yaşa- mını tehdit ettiğini ileri sürmektedir. Şekil 2. Batarya Metallerinin Son 5 Yıl İçindeki Fiyat Hareketleri (Ref: The EV revolution, The Economist, August 20th 2022, 53-55) MAKALE