Enerji ve Çevre Dünyası Dergisi 178. Sayı (Kasım-Aralık 2022)

35 ENERJİ ve ÇEVRE • Kasım - Aralık / 2022 MAKALE Arjantin, küresel lityum pazar kapma yarışında önler- dedir. Dünya rezervlerinin %21’i bu ülkede olup an itiba- riyle 2 şirket faaliyette ve onlarca şirket te planlama içinde- dir. Enerjide küresel dönüşüm, 2040 yılında günümüzden 40 kat fazla lityum ihtiyacı doğacağını işaret etmektedir. Uluslararası enerji ajansı (IEA) ve madencilik şirketleri tedarik güvenliği için çalışmaktadır. Arjantin’deki maden- ciler Puna’daki lokal cemiyetlerden korkmakta ve Şili’de yaşananlardan ürkmektedir. Bugün yapılan kaynakların yağmalanması ve toprak yüzeyinin tahrip edilmesi gerçeği yeni kolonizasyonu andırmaktadır. Yeni kolonizasyon çoğu kez yeşil dönüşümle maskelenmektedir. Stephen Promnitz Puma’daki sakinlere, “Lityumu çevreye zarar vermeden çıkaracağım.” demiştir. O kişinin çok nazik olduğunu söyleyen Bayan Florentín Vasquez, Onun “Yeni proje diğer projeler gibi fazla su kullanmayacak. Arjantin’de daha önce denenmeyen yeni metodu kullanacağım” dediğini nakletmiştir. Madencilik şirketi Promnitz, Vasquez kardeşlerin çift- liğinden birkaç mil uzaktaki göl kaynaklarından lityum çıkarmak için 6 yıl önce kurulmuştur. Şirket, Kachi’deki bu maden alanında yüzey çalışmasına başlanmış olup Kalifor- niyalı Lilac Solutions desteği ile burada 2024’te lityum kar- bonat (batarya üreticilerin satın aldıkları bileşik) üretmeye başlayacak ve 2025’te 50.000 ton hedefini yakalayacaktır. Geleneksel lityum madenciliği basit iki yıl süreli buharlaş- tırma işlemini kapsar, lityumu tuzlu bulamaçtan ayırır ve büyük su kitlesi kaybedilir. Bu işlem Lilac teknolojisinde birkaç saate iner ve 2 kat fazla lityum eldesini mümkün kılar, ayrıca bütün işlem gören tuzlu suyu gözenekli kayaca (aquifar) geri verir (Şekil 4). Promintz Madenciliğe göre beklenti ve süreç budur. Doğrudan Lityum Kazanma (DLE) olarak anılan yeni teknoloji henüz geniş kabul görmemiştir. Uzmanlar labo- ratuvardan sahaya geçmek için çabalamaktadır. Kachi deneme alanı olup bazı yatırımcılar gölün boyut olarak bu çalışmaya uygunluğunu şüphe ile karşılamaktadır. Şirket içinden de itirazlar yükselmiş ve Haziran 2022’de Stephen Promnitz aniden istifa etmiştir. Promnitz, liderlik değişi- minin Kachi yatırımını hızlandıracağını belirtmiştir. Lake Resources Başkanı Stu Crow ayrılmanın tamamen kişisel olduğunu vurgulamıştır. DLE’nin geliştirilmesi ekonomik zorlama ile ilgilidir. Lityum olmadan elektrikli araçları süremezsiniz ve yeni- lenebilir enerjileri depolayamazsınız. Lityum karbonatın fiyatı geçen 12 ay içinde %500 artmış olup, analistlere göre yeni yatırımlar durumu kolaylaştıracaktır. DLE’nin hızlı ve daha etkili yapısı lityum üretimini arttıracak enerji geçişindeki rahatsızlık veren darboğazları önleyecektir. U.S. Enerji Sekreteri Jennifer GranholmDLE metoduna “oyun değiştiren” demiştir. David Snydacker, Lilac’ın CEO’su, “Geleneksel oyuncular elektrikli araçlar için yeni ilaveler yapamayacaklardır. 2030’da elektrikli araç piyasasında ya darboğaz olacaktır ya da lityum endüstrisi tamamen dönüşecektir. Çevresel adalet bağlamında birçok husus gündemde olacaktır. Yeşil metallerin madenciliği dekarbonizasyonda önemli oldukları kadar çok ta tahribat da yaparlar. Bundan dolayı gelen günlerde çevreye saygı ve çevresel adalet bağ- lamında birçok husus gündemde olacaktır. Lityum pilinin en önemli girdisinden kobalt madenine Kongo’lu insan hakları aktivistleri “kanlı kobalt” demişlerdir. Şili’de bakır ve lityummadenciliğinin yapıldığı toprak yüzeyi bozulmuş yere STK’lar “kurban edilmiş alan” adı vermişlerdir. Eğer Şekil 4. Kachi Lityum İşletmesi (Ref.: Lithium mining’s next frontier, TIME August 8/August 15, 2022, 54-57) Şekil 3. Güney Amerika Lityum Üçgeni (Ref. :https://www.mining. com/uranium-one-to-buy-controlling-stake-in-wealth-minerals- chilean-lithium-project/south-america-lithium-triangle/)