Bu durumda, tek bir bünye içinde yapılanmış olan bu kuruluşlar arasında hem yatay hem de dikey sübvansiyonun mevcut olduğu bir gerçektir. Bir başka ifade ile, gerek üretim sisteminin kendi içinde, gerekse üretim sisteminden iletim sistemine doğru sübvansiyon yapılmaktadır. Üretimsistemi içinde, birim üretim maliyeti yüksekolan bir santral, TEAŞ'a bağlı olduğu için, "paçal yapılarak" maliyeti düşük santraller tarafından sübvanse edilmekte, üretim sisteminden elde edilen gelirlerin bir kısmı ile ise, iletim sisteminin tüm yatırım ve işletme giderleri karşılanmaktadır. Ulusal tarife modelinde TEAŞ'a ödenen elektrik alım ve iletim sistemi kullanım bedellerinin ne şekilde oluşturulduğu Şekil 5'te görülmektedir. Ulusal Tarife Parakende tarife tüm bölgelerde aynı Bölge 1 Bölne 3 [)ıOıın\Y�Secl. �Yılık.Atnı::ıtirıwıBed. �Yılık;�Bıecl i Da0ıtımYılıkYatınmBtdel tı.. QıbmYılıkYetınme.cıtl O.OııımYılıkYatınmBedell •;: O.Oııım!f]r.me,Bı'QB«Wll---------, Daı)nı mlflııtmıı,Bı'Oa.d..ı ı'! 1--------lFIOQ'ıtmlfle{mt-.Bı'OBt<ltli � llılimYılkYr.ırımBtıd911 lf--Y,l,k _Yo, _,m_--1 Kayıp,...KaçıkSedel ] !ı.tmlfı.tmı,BJOBedııll lıatim l�. eıoeeoıııı PıraktndııSatı,HizmetBod. f-"°"-' -'"""° _'"""' ---HKayıpvı�e.cııı ı:..:-=="" ="""" =Bod =· ı1;;:: :;:;;:;:;�;;:;1lroptınTarile(Enlfjl&ıdıli) Pnıc.ncı.s.tı9HlzmetBed, Bölae 33 �YılıkHT101WıW'!e.d. OaQı tımYı.ıtYr.ınme.dıll C,.Oııımlf!ttme, SOBedııll lıtınYıDıkYttnmS-W le'.inl,le!ı'ııe,BJOe.dtll KayıpveKııçıkSedel ToptıınTD(EnecjBedel) optınTınlı(Eneıjls.dtıl) ., IP. "'-"' � ild""-l ""5..._ __________________.i Şekilden de görüldüğü gibi, dağıtım bölgelerinde aynı abone sınıfı için elektrik tarifeleri aynıdır. Bununla birlikte her bölge kendisi için geçerli olan tüm yatırım, kayıp kaçakve işletme giderlerini çıkarmakta ve geriye kalan miktarı, elektrik enerji ve iletim sistemi işletme ve kullanım bedeli olarak TEAŞ'a ödemektedir. Her ne kadar bu giderler birbirlerinden açıkça ayrıştırılmış olmasa da, dağıtım sistemi işletmesi tarafından TEAŞ'a ödenen miktardan kesilen bedeller aslında yukarıda Şekil 3'te gösterilmiş olan dağıtım sistemi işletme, kayıp kaçakve perakende hizmet giderleridir. Daha detaylı olarak, bu bedeller, dağıtım sistemi yıllık amortisman bedeli, dağıtım sistemi yıllık yatırım bedeli, dağıtım sistemi işletme ve bakım onarım bedeli, kayıp ve kaçaklara karşılık gelen bedel, perakende satış hizmet bedelleridir. Yukarıdaki açıklamadan Ulusal Tarife Modelinde dağıtım şirketleri tarafından TEAŞ'a ödenen elektrik enerji ve iletim sistemi işletme ve kullanım bedellerinin bölgelere göre değiştiği, yani TEAŞ'ın aslında bölgelerarasında sübvansiyon yaptığı sonucu çıkmaktadır. Bu sübvansiyon kayıp kaçak oranı ve işletme masrafları düşük bölgelerden yüksek olanlara doğru yapılmaktadır. Ülke çapında aynı abone sınıfındaki tüketicilere aynı tarifenin uygulanıyor olması bu sübvansiyonu gizlemekte ve toplum ve siyasiler tarafından konunun içyüzünün anlaşılmasını zorlaştırmaktadır. MAKALE / ARTICLE üzere ülke çapında tüm bölgelere aynı anda zam yapmak zorunda kalmaktadır. Bu durumda, kayıp kaçağı yüksekolmayan bölgeler, yüksek olan bölgeleri sırtlarında taşımaktadırlar. Ulusal tarife modelinde TEAŞ tarafından bölgeler arasında yapılan çapraz sübvansiyon Şekil 6 ve 7'de görülmektedir. Ulusal Tarife Çapraz Sübvansiyonlar Bölge 3 Liberal piyasa yapısı içinde, EÜAŞ ve/veya özel sektör üreticileri arasınd çapraz sübvansiyon yapılması mümkün değildir. l 6. O.lir l20.CXX) Ulusal Tarife Çapraz Sübvansiyonlar Bu durumda Ulusal Tarife Modelinde üç farklı yoldan yatay ve dikey sübvansiyon yapıldığı ortaya çıkmaktadır; (a) Üretim sisteminin kendi içinde yapılan yatay sübvansiyon, (b) Üretim sisteminden iletim sistemine yapılan dikey sübvansiyon, (c) Dağıtım sistemleri arasında yapılan yatay sübvansiyon Ulusal tarife, yukarıda sıralanan üç farklı sübvansiyonun aynı anda uygulandığı devletçi bir işletme modelidir. Bu modelin yürüyebilmesi için kayıp kaçağı yüksek bölgelere çok ucuza elektrik verilmesi, bunun için de çok ucuza elektrik üretebilen ve satabilen bir TEAŞ g ereklidir. Ürettiği enerjinin % 65'ini ithal girdilere dayalı olarak elde eden, yani yerli kaynaklara dayalı olmayan bir ülkede enerji fiyatları elbette OPEC'e bağlı olacaktırve de Yukarıda açıklanan tarife modelinde, bir dağıtım bölgesinde kayıp kaçaklarve işletme giderleri ne kadar yüksek olursa olsun elektrik son tüketiciye diğer bölgelerdeki aynı abone sınıfındaki tüketicilerle aynı fiyatla satılmakta, aradaki fark, yani doğan zarar, satın alınan elektriğin fiyatı düşürülerek TEAŞ'a yansıtılmaktadır. TEAŞ da bu bölgedeki bu zararını bir başka bölgeden elde ettiği kar ile kapatmakta, hatta bu kötü durumdan kurtulabilmek ve Hazine'ye yük olmamak için, kayıp kaçağı düşük olan bölgeler de dahil olmak Sübvansiyonla yürütülen böyle bir işletmede hangi kısmın ne kadar kar, ne kadar zarar ettiği ucuzlamayacaktır. Bu durumda da, yukarıdaki TEAŞ modelinin işlemeyeceği ve sonunda bir noktada tıkanacağı ortadadır. Sübvansiyonla yürütülen böyle bir işletmede hangi kısmın ne kadar kar, ne kadar zarar ettiği kolayca anlaşılamaz, gerçek maliyetler kolayca hesaplanamaz, işletmede ağır bir verimsizlik ve rehavet vardı r, işletme zarar eder, fakat, bu zararlar makyajla gizlenir ama aslında hep vardır ve giderek büyümektedir. Kuruluş sonunda cerrahi bir yapısal müdahaleyapılmadığı sürece bu Hazine'ye kolayca anlaşılamaz, gerçek maliyetler kolayca hesaplanamaz, işletmede ağır bir verimsizlik ve rehavet vardır, işletme zarar eder, fakat, bu zararlar makyajla gizlenir aına aslında Jıep vardır ve giderek büyümektedir. Kuruluş so .. :ında cerrahi bir yapısal müdahale yapılmadığı sürece bu Hazine'ye yük olmaktan kurtulamaz. yük olmaktan kurtulamaz. ENERJi & KOJENERASYON DÜNYASI 41
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=