Bu konjonktür altında en azından orta vadede, Ulusal Tarife Modelinin bir noktada tıkanacağı ve kayıp kaçağı yüksek olan bölgelerin kendilerine sübvansiyon yapılmaz ise, sonunda elektrik satın alamaz bir hale geleceği öngörülebilir. Bu durum aslında Kaliforniya'da meydana gelen elektrik kesintilerinin ta kendisidir. Nitekim orada elektrik dağıtım şirketleri, kendi kayıp kaçaklarından dolayı değil, fakat yüksek işletme masraflarından, giderek artan elektrik fiyatlarından ve bölgesel otoritelertarafından konulan fiyat tavanlarından dolayı sonunda elektrik satın alamaz hale gelmişler ve kesintiler başlamıştır. Maliyet Esaslı Tarifede Fiyatın Oluşumu Maliyet esaslı tarifenin temel prensibi tarafların ikili anlaşma modeli ile elektrik ticareti yapmasıdır. Burada bir taraf elektrik üretim şirketi, diğer taraf ise serbest tüketicidir. Esasen, 4628 Sayılı kanunda da benimsenmiş olan model budur. Bu durumda, elektrik dağıtım şirketleri, -ki onların da, özelleştirme süreci sonunda özel şirketler haline gelmeleri öngörülmektedir-, elektrik MAKALE/ ARTICLE Siyasi iktidarın bu çözümlerden ikincisini yukarıda açıklanan nedenlerle reddetmesinde elbette ciddi bir haklılık payı mevcuttur. Nitekim, Maliyet Esaslı Tarifeye en fazla reaksiyon Güneydoğu Anadolu Bölgesini temsil eden milletvekillerinden gelmiştir. Bu milletvekilleri bölgeleri ile ilgili bu ciddi sorunla ilgilenmekte ve Maliyet Esaslı Tarife Modelini reddetmekte ilk bakışta haklı görünmekle birlikte, konunun kamuoyunca ve kendilerince yeterince anlaşılamamış olmasından dolayı ortaya çıkan ciddi bir yanlış anlaşılma da söz konusudur. Bu yanlış anlaşılma kısaca şudur; Maliyet Esaslı Tarife modelinde tüketiciye yansıyan fiyatların özellikle kayıp kaçağın yüksek olduğu bölgelerde aşırı oranlarda yükseleceği ve Hazine sübvansiyonu yapılmadığı sürece bu modelin bu bölgelerde uygulanamaz bir hale geleceği bir gerçektir. Bununla birlikte yukarıdaki kısımda da açıklandığı gibi, söz konusu Hazine sübvansiyonu Ulusal Tarife Modelinde çok daha ağır bir oranda ve hem de üç farklı kalem üretim şirketlerinden serbest piyasa şartlarına göre gerçek maliyetlere dayalı olarak belirlenen fiyatlardan elektrik alacaklardır. Böyle bir piyasa yapısı içinde bir üretim şirketinin sosyal ve/ veya siyasal mülahazalarla bir dağıtım şirketine ucuz ve zararına elektrik satmayı kabul etmesi elbette söz konusu değildir. Buradan önemli bir sonuç daha çıkmaktadır, ki o da, Maliyet Esaslı Tarifeye geçilmediği sürece dağıtımda mülkiyete dayalı özelleştirme sürecinin gerçekleştirilmesinin bir hayal olduğudur. Bir başka ifade ile, hiçbir dağıtım şirketi birtakım sosyal ve siyasal mülahazalarla serbest piyasa koşulları altında, yani gerçek maliyetlere dayalı olarak aldığı elektriğin önemli bir kısmının kayıp ve kaçak adı altında kaybedildiği ve geriye kalan kısmının da Ulusal Tarife ile satıldığı bir bölgeyi üstlenmek istemeyecektir. Maliyet esaslı tarifenin temel prensibi tarafların ikili anlaşma modeli ile elektrik ticaretiyapmasıdır. Burada bir taraf elektrik üretim şirketi, diğer taraf ise serbest tüketicidir. Esasen, 4628 Sayılı kanunda da benimsenmiş olan altında gizli olarak yapılmaktadır. Esasen bu sübvansiyon, TEAŞ'ın her yılın sonunda "görev zararı" adı altında açıkladığı zarar veya iç/dış borcun ta kendisidir, zira, bu borçlar Hazine garantisi ile alınmış olması nedeniyle, Hazine tarafından eninde sonunda, hem de son kuruşuna kadar karşılanmaktadır. Yapılan kaba hesaplamalarla Ulusal Tarife Modelinde yapılan gizli Hazine sübvansiyonunun Maliyet Esaslı Tarife Modelinin uygulanabilmesi için gerekli olan 400 milyon USD'lık "Doğrudan Gelir Desteği" (DGD) şeklinde yapılacak olan sübvansiyondan çok daha fazla olduğu kolayca görülebilir. model budur. Bu durumda, elektrik dağıtım şirketleri, -ki onların da, özelleştirme süreci sonunda özel şirketler haline gelmeleri öngörülmektedir-, elektrik üretim şirketlerinden serbestpiyasa şartlarına göre gerçek maliyetlere dayalı olarak belirlenen fiyatlardan elektrik alacaklardı,: Bu durumda ne yapılmalıdır? Kayıp-kaçakları yüksek bölgelerdeki dağıtım şirketlerinin faaliyetlerini sürdürebilmeleri için; � ,.. Bölge 1 Burada dikkat edilmesi gereken önemli bir husus da, DGD gerektiren bölgelerde kayıp ve kaçak oranının yüksek, fakat tüketilen elektriğin az olduğudur. Maliyet Esaslı tarife Modelinde fiyatların oluşumu ve Hazine DGD Şekil 9 ve 1 0'da görülmektedir. Bölgesel (Maliyet Esaslı) Tarife Parakende tarife her bölgede farklı Bölgo 2 Bölge 33 (a) Ya bu şirketlere piyasa maliyetlerinin altında ucuz elektrik verilmeye devam edilmelidir, yani ya, TEİAŞ ile EÜAŞ ve TETAŞ birleştirilerek 2001 yılında öldürülmüş olan TEAŞ tekrar hortlatılmalıdır, � Oıı(ıılrı,Yılık.AmortınwıBed OıııOılrnYılık�Bod. (b) Ya da Maliyet Esaslı Tarife modeline geçilerek özelleştirilen dağıtım şirketlerinin serbest piyasa ortamında ikili anlaşmalarla gerçek maliyetlere dayalı fiyatlarla aldıkları elektriği, bölgelerinde diğer bölgelere göre daha yüksek fiyatlarla satmalarına ve bu şekilde zarar etmekten kurtulmalarına müsaade edilmelidir. Yukarıdaki her iki alternatif de pratik anlamda uygulanabilirlikten uzaktır. Bunlardan birincisi 4628'den geri dönüş anlamına gelmektedir, ki bu Türkiye'nin, Dünya Bankası, IMF, AB dahil tüm dış kuruluşlarla ilişkisinin kesilmesi ve bir Ortadoğu ülkesi haline gelmesi demektir, (ki aslında Ortadoğu ülkeleri de hızla 4628 sayılı yasa ile öngörülen serbest piyasa modeline geçmektedirler) ikincisi ise, kayıp kaçağı yüksek bölgelerde yüksek fiyatlarla elektrik satılması anlamına gelir. Bu da bu bölgelerde birtakım ciddi sosyal, hatta siyasal patlamaların ortaya çıkması demektir. � Oaı)ıtmYAkY•'.ınmBedel C � ıı.o,tm1.-.BIO- � � .. lıeııml"'4ffle,S.0Bedtıll "' lıetirnYıllıkYaıınmBedeli e KayıpwıKaçakBedıl Pwıt.endı�I-IDneıtBed. optanTarifıt(Eneıje.cı.ıı) e il 9. ıc,.oı tımYıDıkYatınmB9dıııl Bölgo 3 DtıOı(ım l�mıı. e.o Bedel Oııı)';YTIY�Bed. lllelımlJlıtmıı.BJOBeckıli �ı�mYı�kYıtı'Jnm8edııl llıcınıYılıkYatınmBedel ()aOıtımYılıkYa!ınmBedıl � ı,ıetmı.BJOBıdel D90ı hm lpıtı"nt, 810 Bedel lıetırnYı"ıkY•ınme.oel lletimYılı kYatınmBedıl l'<arıpwııl<açal(BedM' Jııuı, ı,ıeımı. BJO 8cıdeli l lle&ııl tJotme, B.O&ıdıl � ..... . . . Kayıpve l<ııçake«teli Paı-..ıcı.Stıbfl-iımetBecl. PnkendeSatışHimıete.d. ParııkendeSat1Hizmtl8'd. �-T...(EM,ı .....) TOF(anTıriı(Erı.ıııBedefı) ToptanTarifı(Eneıjie.dıii) Bölgesel (Maliyet Esaslı) Tarife Hazine Sübvansiyonu Hazine Sübvansiyonu Oeoıtı mYııkYl'.ınmBedıli QeOıtımlifle'.me. BIOBedııi lıetrı,YılıkYıtınmB«W lıeıırnltJetrne.BJOSedoll ENERJi & KOJENERASYON DÜNYASI 43
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=