44 MAKALE/ ARTICLE Maliyet Esaslı Tarife Modelinde Kayıp Kaçakların Azaltılması Maliyet Esaslı Tarife Modelinde dağıtım şirketi mülkiyete dayalı özelleştirme işlemi ile özelleştirilmiş bir şirkettir ve onu yönlendiren hakim güç ise ona DGD yapan Hazine'dir. Bir başka ifade ile, Hazine; dağıtım şirketine kayıp ve kaçakların azalma profiline uygun bir şekilde Hazine yardımı, yani DGD yapacaktır. DGD, her ne kadar tüketicilere yapılacakmış gibi görünse de, aslında dağıtım şirketine yapılacak, o da bunun karşılığında tüketiciye sübvanse edilmiş bir fiyatla elektrik satacaktır. Hazine yardımına karşılık kayıp ve kaçaklarda meydana gelen düşme profili Şekil 11'de görülmektedir. işletme giderleri ve kayıp kaçak oranları (%) ,-ıcıı J. Bölgesel (Maliyet Esaslı) Tarife Hazine Sübvansiyonunun Yıllara göre Azaltılması Yıllara göre azaltılan işletme giderleri .,. ve kayıp kaçak oranları Yıllar Şekilden de görülebileceği gibi, Hazine yardımı kayıp ve kaçaklardaki düşme ile birlikte düşmektedir. Bir başka ifade ile, dağıtım şirketi, kayıp ve kaçakları düşürmekte başarısız olsa dahi, Hazine yardımı, yani DGD yıllara göre azalacak ve sonunda sıfıra inecektir. Bu durumda dağıtım firması her ne şekilde olursa olsun, bölgesindeki kayıp ve kaçağı azaltmak zorunda kalacaktır. Aksi takdirde iflas edecektir. Hazine'nin elindeki bu güçlü DGD silahı, Ulusal Tarifede yoktur. Zira, Ulusal Tarifede Hazine'den para talep eden tarafTEAŞ'ın kendisidir, yani bir kamu kuruluşudur. Bir başka ifade ile neticede bir kamu kuruluşu bir başka kamu kuruluşundan Hazine garantisi altında almış olduğu borçlarını kapatmasını talep etmekte ve onun bu talebi Hazine tarafından haylaz bir çocuğun babasının sonunda onun harcamalarını kabul etmesi misali, eninde sonunda kabul edilmektedir. Birçok Dünya ülkesi gibi Türkiye de serbest piyasa ekonomisini benimsemiştir, O 4628 sayılı yasa ile öngörülen yapı da bu doğrultuda serbest piyasa modeline dayalı bir yapıdır, O Serbest piyasaya dayalı bir yapıda rekabet vardır ve bu rekabetin sağlanması için piyasada birden fazla katılımcı olmalıdır, O Bu katılımcılar kamu ile birlikte faaliyet gösterecek olan özel sektör şirketleridir, O Bölgeler arasındaki işletme ve yatırım maliyetleri kayıp ve kaçaklar nedeniyle aynı değildir, O Bu nedenle, Ulusal Tarife Modelinde bazı bölgelerde fiyatlar maliyetleri karşılamakta yetersiz kalacak, bazı bölgelerde ise dağıtım şirketlerinin haksız, aşırı kar elde etmelerine yol açacaktır, O Serbest piyasa yapısı içinde bir üretim veya dağıtım şirketinin maliyetinin altında bir tarife ile faaliyetini sürdürmesi mümkün değildir, O Bu nedenle, serbest piyasa modelinin sürdürülebilmesi için benimsenmesi gereken model, Maliyet Esaslı Tarifedir, ENERJi & KOJENERASYON DÜNYASI Serbest Piyasa Modelinde Ulusal Tarife Modeli Sürdürülebilir mi ? Siyasi çevreler bölgelerindeki oy potansiyelinin kendi üzerlerinde yarattığı baskı nedeniyle ne düşünürlerse düşünsünler, serbest piyasa modeli ile Ulusal Tarife Modelinin arasında ciddi bir kan uyuşmazlığı olduğu ve serbest piyasa modeli içinde bu tarife modelinin orta vadede önünün tıkanacağı ortadadır. EÜAŞ santrallerinin özelleştirilmesi ve buna bağlı olarak TETAŞ'ın giderek paçal yapamaz ve ucuz elektrik satamaz bir hale gelmesi ile birlikte Ulusal Tarife Modeli sürdürülemez hale gelecek ve özellikle kayıp kaçağı yüksek olan dağıtım bölgelerinin işletmecileri, ister kamu olsun, ister özel olsun, ucuza elektrik satın alamaz duruma düşeceklerdir.. Bu durumda, da Maliyet Esaslı Tarife Modeli bir zaruret olarak ortaya çıkacaktır. Esasen, Maliyet Esaslı Tarife üretim ve dağıtım sektörlerinde özelleştirmelerin de anahtarıdır. Maliyet Esaslı Tarifeye geçilmediği sürece, ne üretim sektöründe ne de dağıtım sektöründe mülkiyete dayalı sağlıklı bir özelleştirme sürecine geçilemeyeceği aşikardır. Ulusal Tarife Modelinin işletme Hakkı Devri (IHD) ile yapılan serbestleştirmelere daha uygun olduğu, yani bu iki modelin anlayış olarak birbirlerinidestekledikleri aşikardır. Dağıtımda IHD Modeline göre yapılandırılmış olan bir şirket, kayıp kaçakları yüksek olan birbölgede maliyetinin altında birfiyatla elektrik almakta ve bunun üzerinde kayıp kaçaklardan dolayı uğradığı zararı ve hizmet bedelini ekleyerek ulusal tarifeye göretüketicilere satmaktadır. Böyle bir işlemin sürdürülebilmesi için, bu şirkete serbestpiyasa şartlarından bağımsız olarak maliyetinin altında elektrik satabilecek bir kamu kuruluşu mevcut olmalıdır. 1994-2001 arasında bu görevTEAŞ tarafından yürütülmüştür. Böyle bir modelde rekabetin olduğu elbette söylenemez Zira, satılan elektrik bazı bölgelere maliyetinin altında birfiyatla verilmektedir. Bundan da öte, IHD modeli ile görevlendirilen dağıtım şirketi bölgesinde tek satıcıdır. Ayrıca, bu şirket üzerinde kayıp ve kaçakları azaltması için üzerinde bir Hazine baskısı mevcut değildir. Bu hususta şirket üzerindeki yegane kuwet, şirketin TEAŞ'a elektrik alım bedeli olarak ödediği meblağdan kayıp ve kaçak bedeli olarak düşülen kısmın yıllara göre giderek azaltılıyor olmasıdı r. Sonuç olarak, serbest piyasa modelinde Ulusal Tarife Modelinin dağıtım ve üretim sektörlerinde mülkiyete dayalı özelleştirme işlemleri ile birlikte bir noktadan sonra sürdürülemez hale geleceği ve önünün tıkanacağı açıktır. Maliyet Esaslı Tarife, rekabetve yatırım ortamının ve özelleştirmenin en temel unsurudur, O Maliyet esaslı tarife modeline geçilmeden üretim ve dağıtım sektörlerinde mülkiyete dayalı sağlıklı özelleştirme işlemlerinin yapılabilmesi mümkün değildir, O Maliyet Esaslı Tarifede tüketici grupları arasında fiyatfarklılıklarının ortaya çıkması kaçınılmazdır, O Bu fiyat farklılıkları nedeniyle kayıp ve kaçakları ve işletme maliyetleri yüksek olan bölgelerde tüketicilerin fiyat artışlarından zarar görmemesi için Hazine'den doğrudan gelir desteği (DGD) yapılması öngörülmelidir, O DGD, maliyet esaslı fiyatyapısını bozmadan tüketicilerin doğrudan desteklenmesi şeklinde yapılmalıdır, O DGD, sektörgeneline en geniş şekilde yayılmalı, katılımcılar arasında rekabeti bozmamalı, hakkaniyet esaslarına dayalı bir tarife ile yapılmalıdır. O Öngörülen serbest piyasa yapısının başarısı, Maliyet Esaslı Tarifenin kamuoyu, sektör katılımcıları, siyasiler, enerji bürokratları, tüketiciler, kısaca herkes tarafından benimsenmesine, uygulanabilmesine ve başarısına bağlıdır.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=