68 tarafından ortaya konmuştur. Oluşan gazlardan metan gazı bizlerin doğalgaz olarak bildiği gaz olup, dünya doğalgaz üretiminde önemli bir hacim teşkil etmektedir. Günümüzde dünyada 300 milyar m3 doğalgaz, kömür yataklarından direkt olarak sondajlarla üretilmektedir ve bu oran ülkeler bilinçlendikçe de artmaktadır. Kömürlerden direkt olarak doğalgaz eldesi konusu, enerji hammadde sıkıntısı arayışları arttıkça, ilginç hale gelmiş ve ilk defa 1995 yılında ABD'de (New Mexico daki San Juan Baseninde) ciddi olarak ele alınmıştır. Daha sonra Colorado ve Wyoming'de Powder River Baseni ve birçok alan bu gazların üretilmesinde ciddi olarak kullanılmaktadır. ABD'de farklı kömürlerden değişik miktarlarda gazlar üretilmektedir. Yukarıdaki ve Aşağıdaki Şekil S'te ABD'deki önemli kömür gazı (doğalgaz) üretilen en büyük kömür sahaları, bu kömürlerin yaşları gösterilmektedir. 19 no'lu saha düşük kömürleşme (linyit-altbitumlu kömür) özelliğine sahip olan Powder River sahası olması ve Anadolunun Ortasında bulunan kömürlerimize benzerlikler göstermesi açısından, ve 4 nolu saha Pennsylvania ve Virginia daki saha da çok fazlaca gaz üretilebildiği, Zonguldak sahasına benzeyen bir saha olduğu için bizlere ilginç gelmektedir. Aşağıdaki şekilde (Şekil 4) ABD'deki Kömür sahalarına bağlı olarak tespit edilmiş potansiyel kömür gazı sahaları görülmektedir.ABD, Kanada, Çin, Almanya, Avustralya, Hindistan ve hatta Pakistan bile bu gazları elde etmeye önemli miktarda yatırımlar TICl■OU>GIE8 Kömürlerde bu gazların (ekonomik olarak) oluşabilmesi ve tutulabilmesi için; • Kömürlerde fiziksel ve kimyasal değişikliği ("Metamorfizmayı") oluşturabilecek derinlikte (500 600 feet veya 150- 200 metrenin üstünde) olmaları, • Kömür damarlarının kalınlığının fazla olması (2-3 metrenin üstünde), • Kömür mikroskop verilerinde Vitrini! bileşeninin çok fazla olması ve Rmax değerinin % 1 ler civarında ve üstünde olmalı, • Kömür bünyesinde bulunan çatlak ve Klit oluşumları bulunmalı, permeabilite mevcut olmalıdır, CBM (Kömürlerden elde edilen gazlar)'in Üretilmesi Nasıl Olmaktadır? Kömür yataklarından doğal (metan) gazı üretimi aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi, yatağın suyunu çektikten sonra ortamın basınç şartlarını azaltıp gazın kömür boşluklarından ayrılmasını sağlama ve uygun cihazlarla yeryüzüne çıkarılmasını sağlamak ile gerçekleşmektedir. Ama bu ortamın geçirgen ("permeabl") olabilmesi için hidrolik basınçlarla çatlatılarak geçirgenliğini art..tırma ve arada bir reinjeksiyon yaparak tıkanmasını engelleme ile daha yararlı hale sokmak mümkün olabilmektedir. yapmıştır. Gaz içeren kömür sahalarına binlerce sondaj yapıp Şekil S'te görüldüğü gibi ana amaç ortamın basıncını kontrollü bu gazların maksimumunu elde ederek bu ülkeler kendi enerji bir şekilde düşürmek ve permeabilitesini arttırmaktır. ABD'de giderlerine azaltmaya katkıda bulunmuşlardır. Cherokee baseninde uygulandığı gibi bir çok kömür damarının Kömürlerde Doğal Gaz (CBM) Olabilmesi i�in Gerekli Durumlar ve Tespiti Kömürler, üzerlerine gelen basınç ve çevresinde sıcaklık veren şartlara bağlı olarak fiziksel ve kimyasal değişikliğe uğrarlar. Bünyesinde bulunan uçucu maddeler açığa çıkar ve gözeneklere hapis olurlar. Şekil 4. ABD 'de Önemli Kömür Gazı Basenleri ENERJi DÜNYASI EYLÜL 2006 olduğu durumlarda, üst üste bulunan kömür damarlarının tamamından gazı aynı zamanda sağlamak ve üretim miktarını arttırmak mümkündür. Kömür ortamlarında şüphesiz su olabilmekte, bu suyun bileşimi farklı olabilmektedir. ABD gibi gelişmiş ülkelerde bu suların bileşiminin çevreye zarar verebilme kaygısı insanlarda farklı düşüncelerin ortaya konmasını oluşturmuş ama daha sonra bu 1 Şekil 5. CBM' nin üretilmesi
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=