Prof. Dr. Fevzi Yılmaz FSM Vakıf Üniversitesi

Lityum ismi Yunanca’da taÅŸ anlamı taşıyan "lithos" isminden gelmektedir. Lityum metali ilk defa 1790’larda Ä°sveçli bilim insanı Arfwedson tarafından, yakılan mineral petalit (LiAlSi4O10) alevinin çözümlenmesiyle keÅŸfedilmiÅŸtir. Saf lityum, 1880 yılında Ä°ngiliz Davy tarafından dekompoze edilmiÅŸ lityum karbonatın (Li2CO3) kalsine ürünü olan sıvı lityum oksitin (Li2O) elektrolizi ile elde edilmiÅŸtir. Salamuralardan lityum elde edilmesi, bilinen yöntemlerden maliyeti en az olanı ve en az zahmetlisidir. Lityumun yoÄŸunluÄŸu 0.53 g/cm3 olup (sudan hafif), ergime ve buharlaÅŸma sıcaklıkları sırasıyla 1800 C ve 13400 C’dır. Lityumun ısı kapasitesi 3.6J/g.K olup suya (4.2J/g.K) yakındır ve bu özelliÄŸi ile diÄŸer metallerden ayrışmaktadır. Yeryüzünde lityum konsantrasyonu yaklaşık %0,006 olup, deniz suyunda ise 20 ppm’dir[1].  Lityum, elektrikli araçların ÅŸarj edilebilir bataryalarında, rüzgar enerjisinin ve güneÅŸ enerjisinin depolanmasında kullanılır. Ä°lave olarak, roket yakıtlarında, Li-Mg gibi alaşımlar ÅŸeklinde uzay araçlarında, muhtelif hidrit formları (LiH veya LiAlH4) ÅŸeklinde hidrojen depolamada ve termonükleer soÄŸutucularında kullanım potansiyeline sahiptir[1].

Küresel lityum rezervlerinin % 66’sı tuzlu su rezervuarlarındadır. Kıtasal, jeotermal ve petrol olmak üzere üç farklı tipte tuzlu su rezervuarı vardır. Lityumlu tuzlu su rezervuarları ağırlıklı olarak Åžili, Arjantin, Bolivya, Çin ve Tibet’te yer almaktadır. Åžili, Bolivya ve Arjantin’de yer alan ve And DaÄŸları ile çevrili olan çok zengin lityum rezervlerinin yer aldığı bölgeye lityum üçgeni adı verilmiÅŸtir. Dünyada lityumun %50’sinden daha fazlası göllerden alınan çözeltilerden üretilmektedir. Lityumlu salamuralar ise, kayaçlardaki lityumun çözülerek yeraltı sularında toplanması sonucu oluÅŸur. ZenginleÅŸtirme iÅŸlemi için salamura havuzları inÅŸa edilerek buralara pompalanır, zenginleÅŸmiÅŸ çözeltiler doÄŸada kendi halinde buharlaÅŸmaya bırakılır. BuharlaÅŸma sonrası lityum çökelti içinde kalır (% 1-2 arasında lityum konsantrasyonu). Lityumun su obur enerji obur üretiminde ekosistemi zorlayan ve tahribat yapan olumsuz yüzü ve itirazlar göz ardı edilmemelidir. Günümüzde yeÅŸil dönüÅŸüm ile maskelenen yenikolonizasyon büyük ÅŸirketler ve devletler tarafından fakir ulusların topraklarının yaÄŸmalaması ve yer yüzeyinin tahrip edilmesi ÅŸeklinde sürmektedir. Lityum madenciliÄŸi de bu eÄŸilimden kendine düÅŸen payı almaktadır. Bundan dolayı gelen günlerde çevreye saygı ve çevresel adalet baÄŸlamında birçok husus gündemde olacaktır. Enerji dönüÅŸümü hakkıyla yapılmalıdır, geçmiÅŸ hatalar tekrarlanmamalıdır. Pahalı ve karmaşık üretim yanında enerji dönüÅŸümünün neden olduÄŸu yüksek talep, son bir yılda lityum fiyatını %400 arttırmıştır. Lityum üretimiyle ilgili olarak teknoloji geliÅŸtirme ve çevre koruma esaslı çalışmalar sürmektedir[2,3].

Yazının devamı için tıklayın