Prof. Dr. Fevzi Yılmaz FSM Vakıf Üniversitesi

Lityum ismi Yunanca’da taş anlamı taşıyan "lithos" isminden gelmektedir. Lityum metali ilk defa 1790’larda İsveçli bilim insanı Arfwedson tarafından, yakılan mineral petalit (LiAlSi4O10) alevinin çözümlenmesiyle keşfedilmiştir. Saf lityum, 1880 yılında İngiliz Davy tarafından dekompoze edilmiş lityum karbonatın (Li2CO3) kalsine ürünü olan sıvı lityum oksitin (Li2O) elektrolizi ile elde edilmiştir. Salamuralardan lityum elde edilmesi, bilinen yöntemlerden maliyeti en az olanı ve en az zahmetlisidir. Lityumun yoğunluğu 0.53 g/cm3 olup (sudan hafif), ergime ve buharlaşma sıcaklıkları sırasıyla 1800 C ve 13400 C’dır. Lityumun ısı kapasitesi 3.6J/g.K olup suya (4.2J/g.K) yakındır ve bu özelliği ile diğer metallerden ayrışmaktadır. Yeryüzünde lityum konsantrasyonu yaklaşık %0,006 olup, deniz suyunda ise 20 ppm’dir[1].  Lityum, elektrikli araçların şarj edilebilir bataryalarında, rüzgar enerjisinin ve güneş enerjisinin depolanmasında kullanılır. İlave olarak, roket yakıtlarında, Li-Mg gibi alaşımlar şeklinde uzay araçlarında, muhtelif hidrit formları (LiH veya LiAlH4) şeklinde hidrojen depolamada ve termonükleer soğutucularında kullanım potansiyeline sahiptir[1].

Küresel lityum rezervlerinin % 66’sı tuzlu su rezervuarlarındadır. Kıtasal, jeotermal ve petrol olmak üzere üç farklı tipte tuzlu su rezervuarı vardır. Lityumlu tuzlu su rezervuarları ağırlıklı olarak Şili, Arjantin, Bolivya, Çin ve Tibet’te yer almaktadır. Şili, Bolivya ve Arjantin’de yer alan ve And Dağları ile çevrili olan çok zengin lityum rezervlerinin yer aldığı bölgeye lityum üçgeni adı verilmiştir. Dünyada lityumun %50’sinden daha fazlası göllerden alınan çözeltilerden üretilmektedir. Lityumlu salamuralar ise, kayaçlardaki lityumun çözülerek yeraltı sularında toplanması sonucu oluşur. Zenginleştirme işlemi için salamura havuzları inşa edilerek buralara pompalanır, zenginleşmiş çözeltiler doğada kendi halinde buharlaşmaya bırakılır. Buharlaşma sonrası lityum çökelti içinde kalır (% 1-2 arasında lityum konsantrasyonu). Lityumun su obur enerji obur üretiminde ekosistemi zorlayan ve tahribat yapan olumsuz yüzü ve itirazlar göz ardı edilmemelidir. Günümüzde yeşil dönüşüm ile maskelenen yenikolonizasyon büyük şirketler ve devletler tarafından fakir ulusların topraklarının yağmalaması ve yer yüzeyinin tahrip edilmesi şeklinde sürmektedir. Lityum madenciliği de bu eğilimden kendine düşen payı almaktadır. Bundan dolayı gelen günlerde çevreye saygı ve çevresel adalet bağlamında birçok husus gündemde olacaktır. Enerji dönüşümü hakkıyla yapılmalıdır, geçmiş hatalar tekrarlanmamalıdır. Pahalı ve karmaşık üretim yanında enerji dönüşümünün neden olduğu yüksek talep, son bir yılda lityum fiyatını %400 arttırmıştır. Lityum üretimiyle ilgili olarak teknoloji geliştirme ve çevre koruma esaslı çalışmalar sürmektedir[2,3].

Yazının devamı için tıklayın