Küresel enerji düÅŸünce kuruluÅŸu Ember'ın bu yıl dördüncüsünü yayınladığı, elektrik üretim ve tüketim verilerinin analiz edildiÄŸi 'Türkiye Elektrik Görünümü' raporu, Türkiye'de rüzgar ve güneÅŸ enerjisinin artık yerli kömürden daha fazla elektrik ürettiÄŸini ortaya koyuyor. Rüzgar ve güneÅŸ enerjisi 2024 yılında 62 TWh enerji üreterek üst üste ikinci kez yerli kömürün (47 TWh) önüne geçti. Hatta yerli kömürün tarihi zirvesi olan 2019'daki 53 TWh'lik elektrik üretimini bile geçti ki bu, söz konusu durumun kalıcı olabileceÄŸine iÅŸaret ediyor.

Ember Türkiye ve Kafkaslar Bölge Lideri Ufuk Alparslan, "Rüzgar ve güneÅŸin yerli kömürden elektrik üretimini geride bırakmış olması Türkiye için önemli bir dönüm noktası ve rüzgar ve güneÅŸ enerjisinin artık ülkenin enerji güvenliÄŸinin önemli bir parçası olduÄŸunu gösteriyor" dedi.

Türkiye'de 2023 ve 2024'te güneÅŸ kurulu gücünde dikkat çeken artış, güneÅŸin elektrik üretimindeki payına da yansıdı. Rüzgardaki artış yavaÅŸlarken kurak dönemlere raÄŸmen hidroelektrik üretimi yükseldi. 

GüneÅŸ enerjisinde rekor büyüme

Türkiye'de güneÅŸ enerjisi 2024 yılında da hızla artmaya devam ederek bir önceki yıla göre yüzde 39 (+7,3 TWh) gibi rekor bir oranda büyüdü. Sadece 2024 yılındaki bu ilave güneÅŸ enerjisi, Türkiye'nin 2018 yılındaki toplam güneÅŸ enerjisi seviyesine (7,8 TWh) neredeyse eÅŸit. 

2023'teki güçlü büyümenin ardından, 2024 yılı güneÅŸ enerjisi kapasitesi için bir baÅŸka dönüm noktası oldu. GüneÅŸ enerjisi kapasitesi 2022'de 10,9 GW iken 2024 sonunda 19,8 GW'a ulaÅŸarak neredeyse iki katına çıktı. GüneÅŸ enerjisinin güçlü performansı, rüzgar ve güneÅŸ enerjisi birlikte geçen yıl Türkiye'nin elektriÄŸinin yüzde 18'ini üretti.

Fosil yakıtların elektrik üretimindeki payı yüzde 55'e düÅŸtü

Kömürden elektrik üretimindeki artışa (+4 TWh) raÄŸmen kömürün Türkiye'de elektrik üretimindeki payı 2024 yılında yüzde 36,9'dan yüzde 35,6'ya düÅŸtü. DoÄŸal gazdan elektrik üretimi ise 3 TWh (- yüzde 4) düÅŸtü. Böylece fosil yakıtların elektrik üretimindeki payı 1993'ten bu yana en düÅŸük seviye olan yüzde 55'e indi.

Ayrıca Türkiye'de elektrik üretiminde kullanılan kömür ve doÄŸal gaz büyük ölçüde ithal ediliyor. 2024'te kömür yakıtlı elektrik üretiminin yüzde 61'i ithalata dayalı kömür santrallerinde gerçekleÅŸti. DoÄŸal gaz için de çok az yerli üretim söz konusu; geçen yıl Türkiye'de tüm sektörlerde tüketilen doÄŸal gazın yüzde 96'sı ithal edildi.

Fosil yakıt ithalatını ikame etmek için hedeflere ulaşılması

COP29 sırasında açıklanan Türkiye'nin yeni 2035 kurulu güç hedefleri, ülkenin mevcut rüzgar ve güneÅŸ enerjisi kapasitesini dört katına çıkarmayı amaçlıyor. Bu hedeflere ulaşılması halinde, 2035 yılına kadar fosil kaynaklı elektrik üretiminin payı yüzde 20'nin altına düÅŸebilir, rüzgar ve güneÅŸ enerjisinin payı ise yüzde 49'a yükselebilir. 

Ancak bu hedeflere ulaÅŸmak için rüzgar ve güneÅŸ enerjisinin elektrik talebindeki yükseliÅŸi aÅŸması gerekiyor. Son beÅŸ yılda talep 42 TWh artarken, rüzgar ve güneÅŸ enerjisindeki artış 31 TWh'te kaldı. Talepteki arta kalan artış ise ithal kömür ve doÄŸal gazla karşılandı.

Ufuk Alparslan sözlerini ÅŸöyle sürdürdü: "2035 yılı için öngörülen iddialı hedefler çerçevesinde, rüzgar ve güneÅŸ enerjisi Türkiye'nin elektriÄŸinin yarısını karşılayabilecek düzeye gelebilir. Ancak hem artan elektrik talebini karşılamak hem de fosil yakıt ithalatının yerini almak için rüzgar ve güneÅŸ enerjisinin daha hızlı büyümesi gerekiyor. Bundan sonraki hedef, yerli yenilenebilir enerji kaynaklarının önünü açacak adımlar atmak olmalı."

Hidroelektrikten üretilen elektrik arttı

Hidroelektrik, 2024 yılında toplam elektrik üretiminin yüzde 22'sini karşılayarak Türkiye'nin enerji güvenliÄŸine güçlü bir katkı saÄŸlasa da yıllık üretimindeki dalgalanmalar nedeniyle rüzgar ve güneÅŸ enerjisi gibi tamamlayıcı özelliÄŸe sahip kaynaklarla desteklenmesi gerekiyor. 

Bununla birlikte hidroelektrik santrallerinin 2024 yılında 2023'e kıyasla 11 TWh (+ yüzde 17) daha fazla elektrik ürettiÄŸi saptanırken ilkbaharda yaÅŸanan kuraklık üretimi olumsuz yönde etkiledi. Akarsu tipi hidroelektrik üretimi kuraklık koÅŸullarında azalırken barajlı hidroelektrik üretimi suyu depolayabilmesi sayesinde yükseliÅŸ kaydetti. 

Rüzgardan elektrik üretiminde Türkiye bazı G7 ülkelerinin önünde

Türkiye'de rüzgar enerjisi, 2022 yılına kadar istikrarlı yükseliÅŸini sürdürdü. O zamandan bu yana rüzgarın büyümesindeki yavaÅŸlamaya raÄŸmen, rüzgarın elektrik üretimindeki payı yüzde 11 olan Türkiye hala Ä°talya (yüzde 8,5) ve Fransa (yüzde 7,7) gibi G7 ülkelerinin önünde yer alıyor.

GüneÅŸ enerjisindeki rekor büyümeye raÄŸmen Türkiye, güneÅŸ enerjisi potansiyeli daha düÅŸük olan Polonya'nın gerisinde kaldı, 2024 yılında Romanya tarafından da geçildi. Türkiye ile benzer güneÅŸ potansiyeline sahip Ä°talya, Ä°spanya, Portekiz ve Yunanistan gibi güney Avrupa ülkelerinde güneÅŸin elektrik üretimindeki payı yüzde 14 ile yüzde 22 arasında deÄŸiÅŸiyor. 

Çözüm önerileri

'Türkiye Elektrik Görünümü' çalışmasında, rüzgar ve güneÅŸ kurulumlarının artırılması ve yeni 2035 yılı hedeflerine ulaşılması için çözüm önerileri de getirildi:

Kısıtlı baÄŸlantı kapasitesi artırılmalı: Türkiye, hedeflediÄŸi gibi 2035'e dek güneÅŸte 76,9 GW'lık kurulu güce ulaÅŸabilir; bunun için her yıl 5,2 GW'lık güneÅŸ kapasitesi devreye alınmalı. öte yandan bir rüzgar ya da güneÅŸ santralinin kurulabilmesi için o bölgedeki trafo merkezinde kullanılabilir kapasitenin olması, yeni baÄŸlantı kapasitelerinin tahsis edilebilmesi için de yeni ÅŸebeke yatırımları gerekiyor. Bu nedenle yeni açıklanan hedeflerde ilk kez yer alan yüksek voltajlı doÄŸru akım (HVDC) iletim hattı, 90 bin km yeni ÅŸebeke baÄŸlantısı ve 942 yeni trafo merkezi hedeflerinin gerçekleÅŸtirilmesi de önem taşıyor.

Hibrit santrallere kolaylık saÄŸlanmalı: Kısıtlı baÄŸlantı kapasitesine çözüm alternatiflerinden biri de hibrit santraller. Mevcut hidroelektrik ve rüzgar santrallerine ait baÄŸlantı kapasitelerinin güneÅŸ gibi ikincil bir üretim kaynağı ile daha verimli bir ÅŸekilde kullanıldığı hibrit santrallerde, farklı üretim kaynaklarının birbirini tamamlayıcı özelliklerinden de faydalanılabilir. 

Ä°halelerde iyileÅŸtirmeler: 2025 itibarıyla her yıl düzenleneceÄŸi duyurulan 2 GW'lık ihaleler, 2035 hedeflerine ulaşılması için önemli. Ä°halelerdeki yerli oranı ÅŸartı, uzun izin süreçleri ve baÄŸlantı kapasitesi elde etme zorluÄŸu nedeniyle rekabetin arttığı ihaleler sonucunda ortaya çıkan düÅŸük fiyatlar, gelecekte ihale ile elde edilen projelerin de hayata geçirilmesine engel olabilir. 

BaÄŸlantı kapasitesinde yer açılmalı: Mevcut proje stokunun bir an önce hayata geçirilmesini saÄŸlayacak politikalar izlenmeli. Proje stokunda devreye girme ihtimali olmayan projeler varsa, bunlar iptal edilerek yeni baÄŸlantı kapasitesi açılabilir. 

Yeni ihale çeÅŸitleri eklenmeli: GüneÅŸ için yüzer güneÅŸ santrali ihalesi, rüzgar için ise denizüstü rüzgar santrali ihaleleri düzenlenebilir. 

KomÅŸu ülkelerle ÅŸebeke baÄŸlantılarını güçlendirme: Rüzgar ve güneÅŸten elektrik üretiminin artmasıyla birlikte komÅŸu ülkelerle ÅŸebeke baÄŸlantısını geliÅŸtirmek daha da önem kazanacak. özellikle Nahçıvan ile Azerbaycan anakarası arasında baÄŸlantının kurulmasıyla gelecekte inÅŸa edilebilecek Nahçıvan-Türkiye enterkonneksiyonu, Türkiye'nin henüz planlama aÅŸamasında olan Azerbaycan ve Orta Asya ülkeleri arasındaki enterkonneksiyon projelerinin de parçası olmasını saÄŸlayacak. Türkiye ve Azerbaycan, yenilenebilir enerji potansiyellerini hayata geçirmeleri durumunda, doÄŸu ve batı arasında köprü görevi görerek birer temiz enerji merkezi olabilir ve böylelikle elektrik ihracatıyla ek gelir yaratabilirler. 

Rakamlarla 2024'te Türkiye'de Elektrik Üretimi:

%39: Önceki yıla kıyasla güneÅŸten elektrik üretimindeki artış 

%18: Rüzgar ve güneÅŸin elektrik üretimindeki payı

%35,6: Kömürden elektrik üretiminin payı

%61: Kömürden elektrik üretiminde ithal kömürün payı